ཆང་རག་དང་འཕྲོད་བསྟེན།

སྔོན་གླེང་།
ཆང་རག མི་མཐུན་མཐུན་པར་བྱེད་པའི་ཟམ་པ། ཟས་ཀྱི་དང་ག་འགྱེད་པའི་བདུད་བརྩི། ཡང་ན། ཆང་རག་ནི་མཐུན་མཐུན་ཁ་ཁར་གཏོང་བའི་དབྱེན་འདྲེ། ཟས་ཚད་དུག་ཏུ་བསྒྱུར་བའི་གདོན་རྫས། ཆང་རག་ལ་ང་ཚོས་རིན་ཐང་ཇི་ལྟར་གཞལ་མིན་དང་། ཡང་ན་ཅི་ཞིག་འཇོག་དགོས་མིན་ཐད་ཆང་འཐུང་མཁན་དང་མི་འཐུང་མཁན་གཉིས་ཀར་ལྟ་ཚུལ་སོ་སོར་ཡོད་ངེས་ཀྱང་། བསམ་ཚུལ་དང་དོན་དངོས་(opinion & fact) གཉིས་སོ་སོར་ཕྱེས་ནས། ང་ཚོས་ཆང་རག་ནི་ཅི་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དེས་ང་ཚོའི་ཀླད་པ་དང་ལུས་པོ་སྤྱིར་ཅི་ཞིག་བྱེད་མིན། མི་སྒེར་ཞིག་གི་ལུས་སེམས་གཉིས་དང་། དམིགས་བསལ་གྱིས་དེས་ཁྱིམ་ཚང་དང་གཞི་རྒྱ་ཆེ་བའི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཅི་ཞིག་བཞག་དང་འཇོག་བཞིན་ཡོད་མེད་ལ་ཞིབ་བལྟ་ཞིག་བྱེད། དེའི་རྗེས་སུ། ཆང་རག་ལ་རིན་ཐང་ཅི་ཞིག་འཇོག་མིན་ཁྱེད་རང་ངོས་ནས་ཐག་གཅོད་བྱེད་རོགས།

དུས་རབས་འདིའི་མི་རྣམས་ཀྱང་དུས་རབས་སྔ་མ་སྔ་མའི་མི་རྣམས་དང་འདྲ་བར་ཆང་རག་འཐུང་བཞིན་ཡོད་པ་མ་ཟད། ལ་ལས་བདུད་བརྩིར་བལྟས་ནས་ལོངས་སུ་སྤྱོད་བཞིན་ཡོད་ལ། ལ་ལས་གདོན་རྫས་སུ་བལྟས་ནས་སྐྱོན་བརྗོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ཆང་རག་དང་འབྲེལ་བའི་དགའ་སྐྱོའི་འབྲེལ་བ་འདི་དུས་རབས་མང་པོར་གནས་ཤིང་། ཉེ་བའི་ལོ་ངོ་ཉི་ཤུ་ཙམ་ནས་བཟུང་གཞི་ནས་གནས་བབ་འདིར་འགྱུར་བ་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཞིག་མངོན་འགོ་ཚུགས་ཡོད། དེ་ནི་ཨ་རིའི་མི་མང་ཁྲོད་འཕྲོད་བསྟེན་དང་བདེ་ཐང་ལ་དོ་སྣང་ཡོད་མཁན་ཚོས་ཆང་རག་ཉུང་འཕྲི་བྱེད་པའམ། མང་པོ་ཞིག་གིས་ཆང་རག་རྦད་དེ་བཅད་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན།

དེང་གི་ཨ་རིར་མཚོན་ན། ཆང་རག་གི་ཉེས་སྐྱོན་དང་འབྲེལ་བའི་ཚན་རིག་རང་བཞིན་གྱི་གསལ་བཤད་རབ་དང་རིམ་པ་ཉིན་རྒྱུན་གོ་ཐོས་འབྱུང་བ་མ་ཟད། ཆང་འཐུང་ནས་རླངས་འཁོར་བསྐོར་མི་ཆོག་པ་དང་། ལོ་ན་ཉེར་གཅིག་ལ་མ་སོན་པ་ཞིག་གིས་ཆང་འཐུང་མི་ཆོག་པ། ལོ་ན་དེར་མ་སོན་པའི་ལོ་ཆུང་རིགས་ལ་ཆང་རག་འཚོང་མི་ཆོག་པ། བརྙན་འཕྲིན་དང་། ཚགས་ཤོག དྲ་རྒྱ་སོགས་སུ་ཆང་རག་དྲིལ་སྒྲོག་བྱེད་མི་ཆོག་པ་སོགས་ཀྱི་ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱང་རབ་དང་རིམ་པ་ཞིག་བྱུང་དང་འབྱུང་བཞིན་ཡོད།

ཆང་རག་ལ་འཛིན་པའི་འདུ་ཤེས་དང་། དེ་དང་འབྲེལ་བའི་ཁྲིམས་ལུགས་མང་པོ་ཞིག་ས་གནས་དང་རྒྱལ་ཁབ་སོ་སོར་མི་འདྲ་ནའང་། ཆང་རག་གི་རང་བཞིན་དང་གནས་ལུགས་ནི་ཀུན་ཁྱབ་ཀྱི་གནས་ལུགས་ཤིག་ཡིན་པས། ང་ཚོས་ཆང་རག་ཟེར་བ་འདི་ཡང་སྙིང་ཅི་ཞིག་ཡིན་མིན་ལ་ཞིབ་བལྟ་ཞིག་བྱེད།

ཆང་རག་གི་བྱུང་རབས།
ཆང་རག་(Booze 豪饮)ནི་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་དུ་མའི་ཡར་སྔོན་ཏེ། རྡོ་ཆས་དུས་རབས་ཕྱི་མའི་(Neolithic human新石器时代) མི་རྣམས་ཀྱིས་གསང་བརྟོལ་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན། སྦི་རག་དང་། ལུམ་འབྲས་ཆང་དམར་ནི་སྤྱི་ལོ་མ་བྱུང་སྔོན་གྱི་ལོ་600 BC ཙམ་ནས་བྱུང་ཞིང་། དགུན་འབྲུམ་ཆང་དམར་ནི་སྤྱི་ལོ་མ་བྱུང་སྔོན་གྱི་ལོ་སུམ་བརྒྱའམ་བཞི་བརྒྱ་(300-400 BC) ཙམ་ནས་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད། སྦྲང་རྩི་ལས་ལས་སྣོན་བྱས་པའི་སྦྲང་ཆང་ (mead蜜蜂) ནི་ཕལ་ཆེར་ཆང་རག་ཚང་མའི་ནང་གི་རྙིང་ཤོས་དེ་ཡིན་ནམ་སྙམ། མཁས་པ་ལ་ལས་སྦྲང་ཆང་ནི་སྤྱི་ལོ་མ་བྱུང་སྔོན་གྱི་ལོ་བརྒྱད་སྟོང་ (8000 BC) ཙམ་ནས་ཡོད་པར་འདོད་བཞིན་ཡོད། དེ་ནི་རྡོ་ཆས་དུས་རབས་སྔ་མའི་ (Paleolithic旧石器时代) སྐབས་ཡིན། དུས་སྐབས་དེ་ཙམ་ནས་ཆང་རག་འདི་འཛམ་གླིང་ས་ཁུལ་མང་པོ་ཞིག་ཏུ་ཁྱབ་ཡོད་ཀྱང་། སྦི་རག་ནི་ཡུ་རོབ་གླིང་གི་མིའི་ནང་ནས་བྱང་ཨ་རི་ཐོག་མར་རྙེད་མཁན་ཀོ་ལམ་བྷསི་(Columbus) ཡིས་ཐོག་མར་འཕྲད་པའི་ཨ་རིའི་གདོད་མའི་མི་རིགས་ཀྱིས་འཐུང་བ་རེད།[1] (Hart & Ksir, 2013, p 186)

རྒྱ་གར་ལ་ཆང་རག་དར་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་མ་སྤྱི་ལོ་མ་བྱུང་སྔོན་གྱི་ལོ་སུམ་སྟོང་ནས་གཉིས་སྟོང་ (3000-2000 BC) ཙམ་དུ་ངོས་འཛིན་བྱེད་མཁན་འདུག[2] ཀྲུང་གོའི་ཉིན་རེའི་ཚགས་པར་གྱི་དབྱིན་ཡིག་དྲ་རྒྱར་བཀོད་པའི་གནས་ཚུལ་ལྟར་ན། རྒྱ་ནག་ནང་ཆང་རག་དར་ནས་ལོ་ངོ་སྟོང་ཕྲག་བཞི་ལྷག་ཕྱིན་ཡོད་ཟེར[3]། འོན་ཀྱང་། རྒྱ་མི་རིགས་ཀྱིས་ཐོན་བསྐྱེད་བྱེད་འགོ་ཚུགས་པའི་རྒྱ་ནག་གི་ཆང་རག་མཱོ་ཐེ་(moutai茅台) ཟེར་བ་འདིའི་ཐོག་མའི་ལོ་རྒྱུས་སྤྱི་ལོ་མ་བྱུང་སྔོན་གྱི་ལོ་བརྒྱ་དང་སོ་ལྔ་ (135 BC) ཙམ་ལ་ཡིན་པས། མི་སྔའི་བར་ལོ་ངོ་ཉིས་སྟོང་བརྒྱ་ཙམ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་ཟེར་མཁན་ཡང་ཡོད།[4] (zhang)

ཆང་རག་ཇི་ལྟར་བཟོས་པ་ཡིན་ནམ།
ཕབས་སྦྱོར།
ཆང་རག་ཀུན་གྱི་གཞི་རྩའི་རྣམ་པ་ཕབས་སྦྱོར་ (fermentation 发酵) ལ་བརྟེན་ནས་གྲུབ་པ་ཡིན། ཕབས་རྩི་(yeast 酵母)[5] རིགས་ཁ་ཤས་ཆུའི་རམས་འདེགས་ལ་བསྟེན་ནས་མངར་ཆའི་རྫས་ལ་འགྱུར་བ་གཏོང་ཐུབ་ལ། རྫས་འགྱུར་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་འདིར་ང་ཚོས་ཕབས་སྦྱོར་ཟེར་བ་རེད། ཕབས་རྩིའམ་སྐྱུར་རྫས་ཀྱིས་མངར་ཆའི་ནང་གི་ནག་རྫས་(carbon) དང་། ཡང་རླུང་ (hydrogen)། འཚོ་འཛིན་རླུང་(Oxygen) བཅས་ཕྱོགས་གཅིག་ཏུ་སྡེབ་ནས་ཨེ་ཐྱིལ་ཆང་རག་ (ethyl alcohol) དང་། ནག་རླངས་ཉིས་འགྱུར་(carbon dioxide) ལ་བསྒྱུར་བ་རེད། རྫས་འགྱུར་གྱི་རྣམ་པར་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་ན། C2G12O6 (མངར་ཆ་) དེ་བཞིན་ C2H5OH (ཨེ་ཐྱིལ་ཆང་རག་) དང་ CO2 (ནག་རླངས་གཉིས་འགྱུར་) ལ་བསྒྱུར་བ་རེད།

ཆང་རག་ནི་ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ལས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་ལྡན་ཕབས་རྩིའམ་སྐྱུར་རྫས་ཟེར་བ་དེས་ཤིང་ཏོག་དང་། ནས། འབྲུ། འབྲས་སོགས་སུ་རང་བྱུང་དུ་ཡོད་པའམ་ཆེད་དུ་བསྒྱུར་བའི་མངར་ཆ་རྣམས་ཟས་པའི་ལྷག་འཕྲོ་སྟེ། ཨེ་ཐྱིལ་ཆང་རག་དང་ནག་རླངས་ཉིས་འགྱུར་ཡིན།

རྒུན་འབྲུམ་ཚུད་པའི་ཤིང་ཏོག་ཕལ་ཆེ་བའི་ནང་དུ་མངར་ཆ་ཡོད། ཕབས་རྩི་(སྐྱུར་རྫས་)རྣམས་རང་བྱུང་གིས་ང་ཚོའི་རླུང་ཁམས་ནང་ལྡིང་ནས་ཡོད་པས།[6] (Chorniak 2005) ནམ་ཞིག་ཤིང་ཏོག་སྨིན་ཐག་ཆོད་ནས་སར་ལྷུང་སྟེ་གས་ཆག་བྱུང་ཚེ། རླུང་ཁམས་ནང་གི་ཕབས་རྩི་རྣམས་དེ་མ་ཐག་ཤིང་ཏོག་དག་གི་ནང་དུ་འཛུལ་ནས་མངར་ཆའི་སྟེང་ཞུགས་པ་རེད། སྐབས་འདིར་ཆུ་དང་འཕྲད་ཚེ་ང་ཚོས་རང་བྱུང་ཁམས་ནང་རང་བྱུང་གིས་མངོན་པའི་ཕབས་སྦྱོར་མཐོང་ཐུབ་པ་ཡིན། ཁྱིམ་དུ་ཆང་སྙོལ་བའི་སྐབས་ཀྱང་གོ་རིམ་འདི་བརྒྱུད་དགོས་པ་ཡིན།

འབྲས་དང་། གྲོ། ནས། མ་རྨོས་ལོ་ཏོག་སོགས་སུ་ཚི་སྣ་ལས་མངར་ཆ་མེད། ཚི་སྣ་མངར་ཆའི་ངོ་བོར་བསྒྱུར་བ་ལ་འབྲུ་རིགས་དེ་དག་ཆུ་ལ་སྦང་ནས་གླུམ་བཟོ་དགོས། ཆུ་ལ་སྦང་ནས་བཞག་ན་འབྲུ་རིགས་དེ་དག་ཏུ་སྨིན་རྫས་གྲུབ་ཐུབ་པ་དང་། སྨིན་རྫས་གྲུབ་ཟིན་པའི་འབྲུ་རིགས་ལ་ང་ཚོས་སྦང་གླུམ་(malt)དུ་འབོད་པ་རེད། ཕྱིས་སུ་སྦང་གླུམ་གཅུར་ནས་ཆུ་ལ་སྦང་བ་ཡིན་ན། སྨིན་རྫས་ཀྱིས་ཚི་སྣ་རྣམས་མངར་ཆའི་ངོ་བོར་བསྒྱུར་བ་དང་། སྐབས་དེར་རང་བྱུང་གི་ཕབས་རྩིའམ་སྐྱུར་རྫས་ཞུགས་ནས་ཕབས་སྦྱོར་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་འགོ་རྩོམ་པ་རེད།

ཕབས་རྩིའམ་སྐྱུར་རྫས་ནི་ཕྲ་ཕུང་གཅིག་ལས་གྲུབ་པའི་སྐྱེ་ལྡན་ཞིག་ཡིན། དེས་ཟས་རིགས་ནང་གི་མངར་ཆ་ཟས་པའི་ལྷག་འཕྲོ་ནི་ང་ཚོས་འཐུང་བཞིན་པའི་ཆང་རག་འདི་ཡིན། དེ་ལྟ་ནའང་། ཕབས་རྩི་རྣམས་ཆང་རག་ཐུབ་མཁན་ཞིག་མིན་པས། ཕབས་སྦྱོར་བྱེད་པའི་སྐབས་སུ་ཆུའི་ནང་ཨ་རག་འདུས་ཚད་གཤེར་ཁུ་སྤྱིའི་བརྒྱ་ཆ་བཅུ་གཉིས་ནས་བཅོ་ལྔ་བརྒལ་ཚེ། ཆང་རག་གིས་ཕབས་རྩི་གསོད་བཞིན་ཡོད།

འདིར་གོ་བདེ་བའི་དཔེར་མཚོན་སྟབས་བདེ་ཞིག་གཞག་ན། མི་ཞིག་ཀུ་ཤུ་སྟོང་ཕྲག་ཁྲི་ཕྲག་མང་པོ་ཡོད་པའི་ཁང་ཆུང་ཞིག་ཏུ་འཛུལ་ནས་བསྟུད་མར་ཀུ་ཤུ་སྟོང་ཕྲག་མང་པོ་ཟོས་པ་དང་དུས་མཉམ་དུ། གཅིན་པ་ཡང་དེ་ག་རང་དུ་བསྟུད་མར་གཏོང་བ་ལྟ་བུ་རེད། ཀུ་ཤུ་ཟ་ཞོར་དང་གཅིན་པ་གཏོང་ཞོར་བྱས་འབྲས་སུ། ཀུ་ཤུ་ལྷག་མ་དང་། ཟ་མཁན་རང་ཉིད་དང་བཅས་པ་གཅིན་པའི་ནང་ནུབ་ནས་དབུགས་གཏོང་ལེན་བྱེད་མ་ཐུབ་པར་རང་གི་གཅིན་འཁྱིལ་ནང་ཤི་བ་ལྟ་བུ་རེད།

རླངས་བཙགས།
ཆང་རག་གི་འདུས་ཚད་བརྒྱ་ཆ་བཅོ་ལྔ་ལས་ཇེ་མཐོར་གཏོང་དགོས་ན་རླངས་བཙགས་བྱེད་དགོས་པ་རེད། རླངས་བཙག་ནི་ཆུ་ལས་ཆང་རག་ཟུར་འདོན་བྱེད་པའི་བརྒྱུད་རིམ་ཞིག་རེད།

གོང་གི་ཕབས་སྦྱོར་གྱི་བརྒྱུད་རིམ་ལས་བྱུང་བའི་ཆང་རག་འདི་ཆུ་དང་མཉམ་དུ་འདྲེས་ནས་ཡོད། ཆང་རག་དང་ཆུ་གཉིས་ལས་ཆང་རག་འཁོལ་སླ་བ་ཡིན་པས། ཆང་རག་འདྲེས་ཡོད་པའི་ཆུ་དེ་བསྐོལ་ནས་རླངས་པ་འཕྱུར་དུས། རླངས་པའི་ནང་གི་མང་ཤོས་ཆང་རག་ཡིན། རླངས་པ་དེ་ངོས་འཇམ་པའི་དངོས་པོ་གྲང་མོ་ཤེལ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་ཕོག་ཚེ་བསིལ་བའམ་ཆུའི་ངོ་བོར་ཕྱིར་འགྱུར་བ་དང་། བསིལ་བ་ཆགས་རིམ་ཇེ་མང་དུ་སོང་རིམ་བཞིན་སྣོད་གཞན་ཞིག་ཏུ་ཟག་པར་བྱས་ནས་གསོག་པ་རེད། རླངས་བཙགས་བྱས་པའི་གཤེར་ཁུ་འདིར་རླངས་བཙགས་མ་བྱས་པའི་གཤེར་ཁུ་དང་བསྡུར་ན་ཆང་རག་འདུས་ཚད་ལྡབ་མང་པོས་མཐོ་བ་ཡོད།

རླངས་བཙགས་ཀྱི་རིགས་ལམ་འདི་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་མི་རིགས་གང་གིས་གསང་བརྟོལ་བྱུང་མིན་ཐད་མཁས་པ་ཚོ་ཁ་གཅིག་གྲགས་མིན། དྲ་ཐོག་ན་མི་རིགས་སོ་སོ་དང་། ས་གནས་སོ་སོས་རང་ཉིད་ཀྱི་དེ་སྔ་ཤོས་དང་ཐོག་མར་སྒྲོག་མཁན་མང་ཡང་། དེ་དག་ཚང་མར་ལྷ་སྒྲུང་ལྟ་བུའི་བཤད་རྒྱུན་གྱི་རྒྱབ་བརྟེན་ཞིག་ལས་ཁུངས་འཕེར་བ་ཅང་མེད་པ་འདྲ། <<སྨན་རྫས་དང་། སྤྱི་ཚོགས། འགྲོ་བ་མིའི་གཤིས་སྤྱོད་>> ཅེས་པའི་ཨ་རིའི་སློབ་ཆེན་ཁག་ཏུ་སྤྱི་ཚོགས་དང་འཕྲོད་བསྟེན་ཚན་རིག་གི་སློབ་དེབ་ཏུ་བཀོལ་བཞིན་པའི་དེབ་དེར་འཁོད་པ་ལྟར་ན། རླངས་བཙགས་ཀྱི་རིགས་ལམ་འདི་ཐོག་མར་“སྤྱི་ལོ་800 གཡས་གཡོན་དུ་ཨེ་རབ་ཡུལ་དུ་བྱུང་བར་འདོད་”པ་དང་། དེང་སྐབས་ཡོངས་གྲགས་སུ་ཆང་རག་ལ་ “Alcohol ཟེར་བའི་ཚིག་འདི་ཡང་ཨེ་རབ་སྐད་ལས་བྱུང་། དོན་ལ་ “རྣམ་པ་ལེགས་པར་འབྱེད་པའི་བླའམ་ཉིང་ཁུ་” ལ་གོ་བ་རེད་”ཟེར།

ཡུ་རོབ་ལ་མཚོན་ན། རླངས་བཙགས་བྱས་པའི་ཆང་རག་ནི་སྤྱི་ལོ་དུས་རབས་བཅུ་པ་ཙམ་ལ་གཞི་ནས་བྱུང་བ་དང་། རིགས་ལམ་དེ་རིམ་བཞིན་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་ཁྱབ་པ་རེད།

ཐོག་མའི་མིང་གི་གོ་དོན་ལྟར། དུས་དེ་ཙམ་ནས་བཟུང་ཆང་རག་འདི་ལྷ་ཡི་དངོས་གྲུབ་བམ། བདུད་བརྩི། སྨན་ཆུ་སོགས་སུ་ངོས་འཛིན་བྱས་པ་བྱུང་ཞིང་། སྐབས་ཤིག་ནས་བཟུང་བཟི་སྨན་གྱི་ཚབ་ཏུའང་བཀོལ་མྱོང་ཡོད། ཆང་རག་ལྷ་ཡི་དངོས་གྲུབ་ཏུ་འདོད་པ་དང་། མཆོད་རྫས་སུ་བསྟེན་པའི་ལུགས་འདི་དག་ཨ་རབ་ཁ་ཆེ་ནས་དར་བ་མིན་ནམ་སྙམ།

བོད་ཀྱི་འཕྲོད་བསྟེན་དྲ་བ་ལས་དྲངས།

About རྩོམ་སྒྲིག་པ།